REVIEWS
Text by Syrago Tsiara, curator of Maria Zervos’s solo show “The Camp”at MOMus, 2021.
“In her book The future of nostalgia Boym distinguishes two types of nostalgia: restorative and reflective. Whereas the first sanctifies the past and pursues to keep it unspoiled, mainly due to the displacement and the time distance from the idealized space of past experience, the second recognizes the gaps, the contradictions and the traumas, has a more personal nature and manifests itself as a wakening of the past. It is masterful the way that Zervos filmed this journey of wakening and retrieval of the lost memory through her meticulous recording of Boym’s path in the urban ruins of the camp; she watches her touching and processing the details of the wall that surrounds the camp in a slow and up-close cut that reminds us of the long duration takes of Antonioni, one of Boym’s favorite directors that she loved watching in the cinema club that her father used to have in Leningrad. The act of touching complements memory gaps, in order to lead the heroine in a personal revelation: all the snapshots that she took during her trips in different parts of the world were just mere fragments that reconstructed the landscape of that camp, of the repulsed place of transition from from her identity of origin to the adult version of her personality. The wandering in and around the memory of place entails any future passages as a palimpsest of traumas, desires, transgressions and reconciliation with familiar and unfamiliar aspects of the self.”
—Syrago Tsiara
Text by Andrea Gilbert on Maria Zervos’s work, The Journal of Civic Media, Issue 002, 2021.
Sky & Earth (Mt. Olympus) by Maria Zervos: Where Human Bridges Reconcile Nature and Culture.
Maria Zervos is a poet and visual artist, who works primarily in video. Although her poetry stands as an autonomous practice, Zervos frequently incorporates her own verses and, on occasion, those of the ancients, in her visual work. The one form of expression complements the other; the metaphorical image conjured by the flow of words fuses with the visual image of the movie to form a non-linear narrative.
Since the beginning of her career, Zervos has been involved with the boundaries of human physicality and emotion, particularly as they fall within the juncture of Nature and Culture. For example, in one of her early videos she juxtaposes the organic metamorphosis of a silkworm from larva to chrysalis with the religious and social rite of passage of a young woman as she struggles to put on her wedding dress. She flaps her arms like a butterfly emerging from a cocoon. The title of the work in Greek is also a metaphor and play on words. Nymph (νύμφη or νύφη) in Greek mythology is spirit of nature imagined as a beautiful maiden inhabiting rivers or woods, as well an immature form of a winged insect such as a dragonfly. The word also means bride.
The notion of transition is a constant feature of Zervos’ practice. Personal emotional passage is made visible through the physical experience of travelling: leaving one’s culture, traversing the unknown, and finally arriving at a new place of (self)-discovery in a natural environment. These passages and journeys typically take place in otherworldly landscapes such as the barren stretches of the Atacama Desert or the highest peak of Mount Olympus, obscured by mist. The journeys under harsh conditions and through remote terrains that Zervos chronicles in her videos are likewise challenges to her own physical and emotional endurance as well as intimate spiritual quests.
They can be experienced by the viewer as a personal adventure, as political or environmental struggle, as a measurement of time or intimation of timelessness, as an initiation ceremony, as a project of self-discovery, as a collective religious procession or as trans-cultural research. Zervos' images and poems often refer to the idea of disappearance, which is inherent in any departure, and to the notion that something is left behind with every new beginning. Nonetheless, she rewards her traveling companions – we, the viewers – with itineraries and arrivals full of anticipation, enchantment and astonishing beauty.
For her video project Sky & Earth (Olympus), Zervos was inspired by her recent ascent to the top of Mount Olympus. The verses as subtitles to the video are those of Telesilla (5th century BCE), the ancient Greek poet and great political leader, noted for saving her native city of Argos from attack by the Spartans. Telesilla’s lyric poem is translated from the ancient Greek by the artist.
Characteristically, the female presence of strength and power is a protagonist in Zervos' work, as she mirrors the forces of Nature and Natural order. In Sky & Earth (Olympus), however, Zervos veers from the single feminine force to present twelve gender fluid performers who trek up the mountain in a colorful procession. Contemporary deities very much of this earth, they embody all the artist’s conceptions of nature and culture. Along the way they dance, execute various acrobatic feats, relax by a stream, and mimic architectural structures with their bodies. Their movements alternate between ritual and play in a world where the ancient myth coincides and reflects our own modern reality.
—Andrea Gilbert
Text by Cathryn Drake on “My Half of the Sky, My Half of the Earth,”presented at the Onassis Cultural Center, NYC, 2016.
In Maria Zervos’s video “My Half of the Sky, My Half of the Earth,” a silent chorus of concerned Olympians emerges from the forest onto the plateau of the Muses to join their errant mother before the austere crest of Mount Olympus, mythical site of the god-king’s throne. These gods who fell to earth look alien in the pristine Greek landscape, and as nonplussed as Adam and Eve after their fall from grace. The artist casts herself as the exiled Mother of the Gods, who has been implored by Zeus to return home from the mortal realm before she is lost forever in the wilderness and devoured by its beasts. Confronted with the choice between savage exile on earth and celestial reign, she is as ambivalent as her divine companions are androgynous.
The narrative is from a lyric poem by Telesilla, who in 494 bc armed the women of Argos to repel the Spartans, for whom it was taboo to attack the opposite sex. In Plutarch’s day the victory was still celebrated in an annual festival where men and women cross-dressed, and Telesilla was immortalized in statues portraying her as a divinity. In her verse the Mother of the Gods declares to Zeus: “Only when I have these will I go: my half of the sky, my half of the earth, and a portion of the sea.” In spite of his attempts to intimidate her with raging thunderbolts, she dares to ask—not for reinstatement of matriarchal rule—merely for equality. On earth, after all, the mother-goddess is attended by a cult of orgiastic devotees and frenzied dancers, musicians banging drums and clanging cymbals.
You see, the war between the sexes began with the creation of the cosmos, at the very inception of nature. In Greek mythology the union of sky and earth is an enactment of the divine marriage, and the perennial conflict between the genders embodies the archetypal dualities of rationality and instinct, power and nurture. Our goddess is asking for integration of these polarities, within the universe and the human psyche. Dressed in lurid body suits—perching on river rocks, performing a ritual dance in the mountain mist, and embracing in sculptural compositions—the asexual young deities resemble models in a fashion advertisement. Perhaps foretelling such a fusion, this contemporary twist revives the mythological narrative in the here and now.
According to Zervos’s introductory poem, we are all lost gods. “The Mountain’s Furthest Top” describes the sensation of reaching the top, whereupon its awesome dimensions dematerialize from sight and memory, as if only an illusion. Contemporary life is like that: approaching the heights of technological capability, we have lost our bearings in a realm of virtual social connections and realities. The mountain has always been there, yet we cannot see it because we have surpassed the summit. In the shadow of Mount Olympus, our gods and goddesses finally gather together in a graceful pose atop a bridge, evoking both a classical temple pediment and the ecstatic transcendence of collective empowerment.
—Cathryn Drake
Text by Ira Papadopoulou,curator of the solo show “Peripatetics”at the Hellenic American Union, 2017.
“For there are many vicissitudes in life, all sorts of chance things happen.”
Aristotle, Nicomachean Ethics, Book I, par. 1100a (transl. & ed. by Roger Crisp, Cambridge University Press, 2000).
With Aristotle’s School of Peripatetics as central reference, the video-installation "Peripatetics (ATHENS)" by Maria Zervos explores the notion of wandering around in the city of Athens, composing a motley of visual fragments into a poetic narrative on the lived energy of the city.
"Peripatetics (Athens)" traces the experiences and inhabits the multiple realities of the people it encounters along the way. It opts for eye-witnessing and on-site recording, touring and wandering, and then, through a hybrid composition of images, it redefines the multifaceted human geography of modern-day Athens. Residents, tourists, street artists, refugees in camps, squats — all are parts of the same city, their footsteps intersecting for a short while to leave their unique footprint on space and time.
In her work, Zervos walks around the city, her hand-held video camera capturing subjective shots of both her own footsteps and the events unfolding around her along the way: the familiar relaying the baton to the foreign; the hearth — a home to some, an exile to others; the ruin and the listed-status; all these elements that compose and recompose the city, all these features that are experienced differently by each one of its visitors. The mystic music and lyrics of Sappho about the return of the emigrant brother are vibrating to the inner rhythm of Zervos, the rhythm of an emigrant creator coming home to once again rove the streets of Athens, her gaze unwavering, insatiate and brand new, as if seeing the city for the first time.
In Zervos’s filmic universe, the secrets of life lie in the rhythm of our stride, in the way the universe is pulsating within us, as we each make our way — at times hurriedly, walking past without thinking or even looking around us; at times sluggishly, as though we don’t look forward to tomorrow; at times ascetically, as if in an induction into the universality of suffering. And each way, whether a dirt road or a waterway, a subterranean or an aerial route, is a personal milestone marking the distance travelled between two points.
—Ira Papadopoulou
Text by Andrea Gilbert, curator of the group show “Alone in a Crowd”at the Hellenic American Union, 2023.
“ALONE IN A CROWD explores the position of the individual in relation to the social whole. Twelve artists navigate the emotional and physical intersections of the personal and the communal, the private and the public, as well as manifestations of interiority and exteriority – across a tortuous, often inhospitable, terrain. They explore the conditions of solitude, isolation and alienation to reveal that this apartness is not necessarily, or exclusively, painful. Rather, it provides a space for introspection, independence, self-affirmation, and, finally, the empowerment of uniqueness.
The film “Bon Voyage” by MARIA ZERVOS follows the artist, dressed in a burqa, on a visionary passage from the confines of culture into the limitlessness of nature. Along her way she encounters a magician, a shaman, a dancer and an acrobat. Their enigmatic and enchanting performances could be manifestations of the woman’s inner longings or external temptations from her newly discovered carnal world. Black-clad and monumental against the lush surroundings, the protagonist remains inscrutable as she continues her solitary journey into infinity. ”
—Andrea Gilbert
Text by Paula Tsoni on Maria Zervos’s art residency at the ISCP in New York, 2020.
Greek Artist Maria Zervos Featured in ISCP Art Residency in New York
Acclaimed Greek visual artist and poet Maria Zervos is set to present new video art and a series of aquarella on paper drawings in the context of her art residency at the prestigious International Studio & Curatorial Program (ISCP) in New York.
Zervos will exhibit her work at her atelier, with free admission, throughout July and August. She will also participate in related events and online activities, with the aim of promoting the understanding of her work and to encourage creative dialogue and the exchange of ideas on art at an international level.
Zervos’ participation in the world-renowned ISCP program is supported by the J. F. Costopoulos Foundation.
The themes of her new work to be showcased will focus on topos and utopia, nature and culture. Her most recent work revolves around an interdisciplinary approach to the moving image and text, documenting migrations, the contemporary movements of peoples and the recent refugee crisis, as she works across the media of video, installations, performance and drawing.
Zervos’ art has been presented in Greece and abroad, from the US to China and across Europe. She has received numerous international scholarships, sponsorships and awards and taught courses at Harvard University and Boston’s Emerson College.
In the lead-up to her ISCP residency, a sample of her work will be showcased in Athens, at the Ileana Tounta Contemporary Art Center, part of the collective exhibition “All Together Now,” between June 25 and July 31.
—Paula Tsoni for the Greekreporter.com
Text by Connie Ruby Lai on Maria Zervos’s lecture at Suffolk University, Boston, 2016.
WHO THINKS THEY’RE IMMORTAL HERE?
On a rainy November afternoon, Maria Zervos asked a group of students what it meant to be immortal.
“Who thinks they’re immortal here?” Many students responded, stating that immortality is never dying or going away. So, is it really just that?
Zervos, a visual artist, poet, and translator from Athens, Greece, is known for her vivid artistry and her investigation of themes including poetry, artwork, politics, nature and social criticism. She uniquely embodies the ancient world, as well as the modern artist.
The discussion, which was hosted by English professor George Kalogeris and his “Tragedy and Literature” freshman seminar focused on the idea of being present in our everyday moments. Zervos started off by talking about a lyric poem by the ancient Greek poet Telesilla, which she translated from Greek to English. In the poem, the Mother of the gods, who gave birth to everything, becomes a woman in exile when Zeus attacks her, demonstrating the conflict between the different genders.
“Today, we talk about equality and the difference of the sexes, like it’s something that is quite contemporary, but this poet [Telesilla] did the exact same thing in 494 BC.”
Zervos asked the audience to participate in an experiment in which she had four volunteers stand at the front of the classroom and read lines from the poem. Each student had to read one line of the poem, and each had to start reading his or her line before the previous person finished. Repeated three times.
“So, what just happened now?” asked Zervos, as stumbling words and laughter died down.
“We all became immortals. How? Because we’re present. We’re here and we forgot time. That is performance. That is theatre. That is philosophy, and that is literature. To forget there is some time there, and some time before. We’re here now.”
Zervos then went on to introduce a video she produced titled, My Half of the Sky, My Half of the Earth. In the visual piece, a silent group of Olympians emerge from the woods before journeying to Mount Olympus in stillness and movement. They are dressed in bright, distinct colors in the middle of an earthly raw landscape. A narrative of the hymn poem by Telesilla also accompanies the video as the gods transcend Mount Olympus.
“I had this idea based on the poem by Telesilla to activate myself in terms of being an artist and performer, and sometimes an actress,” Zervos said. “I thought to myself, ‘I’m going to have to go on top of Mount Olympus’ because I thought one element of being untouchable, immortal is to cross borders.”
Moreover, Zervos explained her experience climbing to the top of the mountain, and how she was able to activate a sense of immortality, even though she felt she initially failed.
“When you’re actually at the top of [Mount Olympus], you don’t see the top. Climbing it was a striking moment for me, because you don’t see the mountain as you’re going up, and I kind of felt like I failed, even though I knew I was up there.”
“I don’t know how many of you are familiar with contemporary art,” she continued, “but much of the contemporary art today activates technology, and very fast, like advertisement.”
“Instead, I believe movement is activated by stillness. The most difficult thing is the first step. Then, you go on, but the first step is crucial.”
Zervos painted a picture by using her choreographers, dancers, performers, and actors, who at one point asked her what she wanted them to really do. She answered by telling them she trusted and believed in the future of dance and performance, and how it is embedded in stillness.
“As an artist, I feel like there is sometimes almost too much information,” she went on. “We don’t really know what’s happening, so there’s a moment where you just have to wait a minute and see what’s there.”
Professor Kalogeris also explained how the video was a parallel to the class’s study of ancient sculpture. “We looked at ancient sculpture, and particularly at the first step, and how the sculptures are often taking that first step, which is perpetual movement,” said Kalogeris. “The statues themselves are still, but they’re stepping forward, so they’re in perpetual motion if they can get that first step.”
That is, to be immortal takes courage, and it is not an easy task to be present. Zervos continued the discussion by showcasing two of her additional video projects titled Nomadology (The Route) and Peripatetics [ATHENS], and another poem titled Artemis. In Nomadology (The Route), Zervos documents a trip she once took to Chile, where she stayed with a tribe of Native Americans in a remote place, inspiring her to explore the themes of remoteness, and the nomad— the one who doesn’t have a home and is always on the move.
“For me, this was an amazing experience, because I documented the images of a ceremony they were having from afar,” she explained. “I stayed in a car, and that position was incredibly interesting because I had a glass window separating me from reality, which was performed in front of my eyes, without knowing what it meant. I was there, but not there.”
Thus, the images Zervos captured were comparable to individual lines of poems. With a ritualistic element and approach, Zervos successfully activates a different iconography, blurring the lines between documentary and witnessed reality. In Zervos’ most recent work-in-progress, Peripatetics [ATHENS], the camera is focused on a performance that is taking place in a city square of Athens. The area is filled with locals, immigrants, and tourists alike, emphasizing the act of walking.
“In my Peripatetics [ATHENS], it is not through walking that will get us to philosophical arguments, but the very act of walking and being present itself,” stated Zervos. “There are no filters. I’m there present without adding my lines. The images are coming from a contemporary politicized ideology that we’re looking for, so it becomes a new philosophy.”
“Peripatetic” means traveling from place to place, especially working or based in various places for relatively short periods. It is Aristotelian and refers to his teaching methods. “This activation is not fragmented, but can happen because of different fragments of reality,” said Zervos.
She concluded the discussion by reciting her poem Artemis and echoing a sentiment that is present in all of us.
…
I am the child of Artemis.
The plethora
of goods in the market is haunting.
My mouth is full of Greek.
My fingers touch my tongue.
I’ve got no problem climbing mountains.
The clouds are lonelier than my lips
while the naked palms of dreamers
touch the snowflakes
slowly falling to become the ink
of my fingerprints.
…
“When you find what you want to tell, you find another step in you: the art. The project becomes you. To create something that is yours, that you are so embedded in, that is so synchronized by your own heartbeat, is immortality.”
“So, who thinks they’re immortal here?”
Perhaps all of us, you could say.
—Connie Ruby Lai
Interview by Evi Kallini at Glow Magazine on Zervos’s solo show “The Camp” at MOMus, 2020.
Maria Zervos: H διεθνής εικαστικός μας μιλάει για την παγκόσμια πρεμιέρα του έργου της "The Camp" στο MOMus Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Ένα βίντεο έργο που θίγει τα ζητήματα της μετανάστευσης και της προσφυγικής κρίσης.
Αναζητώντας τα μέρη εκείνα αλλά και τους τρόπους που της επιτρέπουν να βρίσκεται πάντα σε εποικοδομητικό διάλογο με τους σύγχρονους δημιουργούς και τις τάσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας στην Ευρώπη και τον κόσμο, η Maria Zervos έχει να επιδείξει ένα πλούσιο και αξιοζήλευτο βιογραφικό. Ζει κι εργάζεται στη Βοστόνη, το Άμστερνταμ και την Αθήνα. Από το 2015 διδάσκει στο τμήμα Visual & Media Arts του Emerson College, ενώ έχει διδάξει και στο Πανεπιστήμιο του Harvard, του οποίου υπήρξε υπότροφος (Ίδρυμα Fullbright, 2012). Έργα της έχουν παρουσιαστεί σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα κι εξωτερικό, μεταξύ άλλων στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών (Ίδρυμα Ωνάση) και στην Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.
Μίλησέ μας λίγο για τη νέα σου ατομική έκθεση με τίτλο The Camp που θα παρουσιάσεις τον Οκτώβριο στο MOMus Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Τι θα περιλαμβάνει και ποιο είναι το concept;
Η ατομική μου έκθεση με τίτλο The Camp αφορά ένα βίντεο έργο πολλαπλών προβολών με θέμα την προσφυγική εμπειρία της αείμνηστου διανοούμενης και ακαδημαϊκού, Σβετλάνα Μπόυμ, κατά τη διάρκεια της μετανάστευσής της από τη Σοβιετική Ένωση στην Αμερική, το 1981. Η έρευνά μου για τη μετανάστευση, την περιπατητική καθώς και την προσφυγική κρίση αποτελεί βασικό στοιχείο της καλλιτεχνικής πρακτικής μου τα τελευταία χρόνια. Με ενδιαφέρει η ιδέα της ανακάλυψης θαμμένων ιστοριών και προσωπικών μαρτυριών που δημιουργούν νέες συνάψεις μέσω της απεικόνισής τους. Πολλές φορές η ματιά του καλλιτέχνη διεισδύει στις ρωγμές της ιστορίας για να αποκαλύψει αργότερα καινούριες οπτικές αναπροσαρμόζοντας δεδομένα. H έμπνευση για το έργο μου The Camp βασίζεται σε πολύωρες συζητήσεις με τη Σβετλάνα Μπόυμ και τις περιγραφές της για τον προσφυγικό καταυλισμό στη Βιέννη, όπου είχε εγκλειστεί στα νιάτα της, ιστορίες μετανάστευσης καθώς και προσεγγίσεις της ιδέας του σπιτιού και του οικείου. Αυτός ο σταθμός, η προσφυγική εμπειρία της Σβετλάνα Μπόυμ, επηρέασε, κατά τη γνώμη μου, το σύνολο του συγγραφικού και ακαδημαϊκού της έργου. Η Σβετλάνα Μπόυμ είχε μεγαλώσει ανάμεσα σε αριστουργήματα του ευρωπαϊκού σινεμά. Ο πατέρας της είχε μια κινηματογραφική λέσχη και η Σβετλάνα ανακάλυψε εκεί, βλέποντας ταινίες από παιδί, γυναικεία πρότυπα, όνειρα μετανάστευσης καθώς κι έναν κόσμο διανόησης. Αυτά, μαζί με την εμπειρία της στον προσφυγικό καταυλισμό, επηρέασαν σε βάθος τη ζωή και την αισθητική της και ακόμα τη συγγραφική της θεματολογία και ύφος.
Κάποια στιγμή η Σβετλάνα με ρώτησε εάν θέλω να επισκεφτώ τον προσφυγικό καταυλισμό της μαζί της και να δημιουργήσω ένα έργο πάνω σε αυτήν την ιστορία. Αυτή ήταν μια πρόκληση για εμένα αλλά και για την ίδια. Αυτό γιατί η ιδέα μου ως προς την προσέγγιση του προσφυγικού καταυλισμού και της ιστορίας της απαιτούσε να βρεθεί η Σβετλάνα Μπόυμ μπροστά από τον φακό της κάμεράς μου και να περπατήσει κατά μήκος ενός ατελείωτου τοίχου που διαχώριζε το μέσα με το έξω, τον χώρο του προσφυγικού καταυλισμού από την πόλη της Βιέννης. Της ζήτησα να περπατήσει εκεί για μέρες ολόκληρες, ενώ την ακολουθούσα με μια κάμερα στα χέρια. Η Σβετλάνα περπατούσε ανάμεσα στα ερείπια του προσφυγικού καταυλισμού σαν σταρ του σινεμά, σαν μια περσόνα από τις ταινίες που έβλεπε μικρή στην κινηματογραφική λέσχη του πατέρα της. Ο μέχρι σήμερα ξεχασμένος και ακόμα αχαρτογράφητος χώρος του προσφυγικού καταυλισμού της Σβετλάνας αποτελούσε για την ίδια ένα κέλυφος μνήμης, ένα σημείο όπου ο χρόνος είχε άλλη διάσταση. Αυτόν τον υβριδικό χρόνο, μια γεωγραφία μνήμης και αμνησίας, οικείου και ανοίκειου, επιχειρώ να αποδώσω στο βίντεο έργο The Camp. Έναν χρόνο που συνδέει τις γκρίζες ζώνες του παρελθόντος με έναν άγνωστο παρονομαστή ονειρέματος και απόδρασης.
Τέλος, οι εικόνες του έργου αποκαλύπτουν τον ορισμό ενός προσφυγικού καταυλισμού ως σύγχρονο ερείπιο, ενός κελύφους ιστορίας, με στόχο την καλύτερη κατανόηση της ιδέας της μετανάστευσης. Το έργο εντοπίζει τα ζιγκ-ζαγκ της διαδρομής της Σβετλάνας Μπόυμ μεταξύ μνήμης και αμνησίας, τέχνης και θεωρίας. Το βίντεο “The Camp” λειτουργεί ως εργαλείο για τη χαρτογράφηση των αχαρτογράφητων συνόρων της προσωπικής ιστορίας επινοώντας πιθανούς ορισμούς της ελευθερίας, της νοσταλγίας και της αποξένωσης. Συνεντεύξεις για το θέμα της αποξένωσης και της νοσταλγίας από κοντινά πρόσωπα της Σβετλάνα Μπόυμ, καθώς και από φοιτητές του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ θα κοινοποιηθούν επίσης ως μέρος της εικονογραφίας του έργου στην ατομική μου έκθεση The Camp που θα παρουσιαστεί τον Οκτώβριο στο MOMus Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης.
Το τελευταίο σου βίντεο είναι το Peripatetics (Athens), το 2017, που είχε ως πηγή έμπνευσης τη Σχολή Περιπατητικής του Αριστοτέλη. Τι σε εμπνέει συνήθως; Πώς γεννιέται η ιδέα για ένα βίντεο στο μυαλό σου;
Το έργο Peripatetics (Athens) εστιάζει σε περιπατητικές διαδρομές στην πόλη της Αθήνας. Ο τίτλος του έργου παραπέμπει στη φιλοσοφική σχολή του Αριστοτέλη ο οποίος, σύμφωνα με πηγές, αγόρευε καθώς περπατούσε. Αντίστοιχα, η ιδέα μου ήταν να δημιουργήσω εικόνες, καθώς περπατάω μέσα στην πόλη, βιντεοσκοπώντας, σε μια περιπατητική οπτική, τα ίδια μου τα βήματα μαζί με όλα τα γεγονότα και τις εικόνες που ξετυλίγονταν μπροστά μου: ερείπια και μνημεία, μετανάστες, τουρίστες, καλλιτέχνες του δρόμου και πρόσφυγες σε καταυλισμούς και καταλήψεις. Το βίντεο Peripatetics (Athens) εξετάζει την ιδέα της περιπλάνησης, το οικείο και το ξένο, το σπίτι και την εξορία, το τοπικό και το παγκόσμιο, αποκαλύπτοντας εικονικά θραύσματα από το αστικό τοπίο της σύγχρονης Αθήνας. Η περιπατητική του Αριστοτέλη ονομάστηκε έτσι από τη συνήθεια του δασκάλου και των μαθητών του να συζητούν περπατώντας. Με τον ίδιο τρόπο λοιπόν, μέσα από την περιπλάνησή μου ένας εσωτερικός διάλογος δημιουργήθηκε με βάση την εξερεύνηση του άλλου άλλα και την πρόσληψη του εαυτού εκ νέου.
Σε σχεδόν τελετουργικές διαδρομές όπου το μάτι μου είχε ταυτιστεί με αυτό του φακού και το σώμα μου με αυτό της πόλης έβλεπα το σώμα της Αθήνας να αναζητά την αποτύπωση του ίχνους της. Πρόσφυγες ήθελαν να φωτογραφηθούν, μου επέτρεπαν να κάνω ένα βήμα πιο κοντά τους, με ορθάνοιχτα μάτια προς την κάμερα και περφόρμερς του δρόμου με προσέγγιζαν για να καταγράψω τις δράσεις τους, ενώ μοιράζονταν μαζί μου οδύνες αποξένωσης αλλά και άπλετης ελευθερίας. Μαύροι μουσικοί της τζαζ τσουλούσαν το πιάνο τους σε ρόδες κι εγώ, από την οπτική της ίδιας μου της ξενιτιάς, έβλεπα το σώμα μου σαν ένα εργαλείο διείσδυσης σε έναν οικείο και συνάμα ανοίκειο κόσμο, έναν κόσμο που έβλεπα κάθε φορά σαν για πρώτη φορά. Ξεκίνησα τα γυρίσματα του έργου το 2013 και ολοκληρώθηκαν το 2017. Δεν είχα μια προκαθορισμένη γραμμή για το τι ήθελα να δω στην πόλη της Αθήνας. Δημιούργησα αυτό το έργο με ανοιχτότητα και διαφάνεια, επιτρέποντας στην πόλη να με παρασύρει σε ένα ταξίδι εξερεύνησης ορίων, ροών και ωρών. Για παράδειγμα, δεν είχα αποφασίσει να τραβήξω πορτρέτα προσφύγων όταν αυτά τα πορτρέτα προέκυψαν στη διαδικασία υλοποίησης του έργου. Και όπως όλοι οι άνθρωποι με μεταναστευτικές στρατηγικές έτσι κι εγώ δεν ήξερα πότε θα μπορέσω να επιστρέψω στην Ελλάδα ξανά, τη δική μου πατρίδα. Έτσι λοιπόν και οι στίχοι της Σαπφούς για την επιστροφή του ξενιτεμένου αδελφού της αποτέλεσαν μέρος του έργου και πηγή έμπνευσης.
Ασχολήθηκα αρκετά με το ποίημα αυτό μεταφράζοντάς το από τα αρχαία ελληνικά στα νέα ελληνικά και στα αγγλικά. Ο ρυθμός του Peripatetics (Athens) απορρέει από το σαπφικό μέτρο σε μια ανάγνωση της πόλης της Αθήνας ανάγοντας το έργο από ποιητικό σε πολιτικό και το αντίστροφο. Το Peripatetics (Athens) συμπληρώνει ένα βιβλίο με τίτλο Peripatetics. Το ανάγνωσμα παρουσιάζει κείμενα με θέμα τη σύγχρονη περιπατητική, το περπάτημα και τη μετανάστευση από σημαντικούς Έλληνες και ξένους συγγραφείς.
Ασχολείσαι κυρίως με video, αλλά κάνεις και σχέδια και γράφεις ποιήματα. Πώς λειτουργεί η ποίηση στο υπόλοιπο context της εικαστικής σου δημιουργίας;
Μου αρέσει να μετράω αστέρια αλλά οι αστερισμοί δε δημιουργούνται από το μέτρημα. Μετράω αρκετά χρόνια δημιουργίας βίντεο έργων, αλλά ο αστερισμός της ποίησης ήταν εκεί από την αρχή. Ξεκίνησα να γράφω σε παιδική ηλικία και είναι μια διαδικασία που έχει επηρεάσει βαθιά και το υπόλοιπο έργο μου. Δηλαδή σήμερα έχω την αίσθηση ότι ο ρυθμός των βίντεο μου αλλά και η διαδικασία προσέγγισης των εικόνων μου έχουν καθαρά ποιητικό χαρακτήρα. Ο συγκερασμός ποίησης, θεωρίας και εικόνας είναι βασικό στοιχείο της έρευνάς μου. Το πρώτο βίντεο έργο μου στο οποίο συνδύασα δική μου ποίηση μαζί με την κινούμενη εικόνα και την περιπατητική διαδρομή δημιουργήθηκε το 2004 στην Ολλανδία. Στο συγκεκριμένο έργο, το στοιχείο του περπατήματος και της ποίησης ήταν καθοριστικά για την εξέλιξη της θεματικής μου μέχρι σήμερα. Τα σχέδιά μου επίσης είναι πολύ βασικό κομμάτι έκφρασης των ιδεών μου, ιδεών που πολλές φορές εξελίσσονται σε βίντεο έργα. Δημιουργείται μεταξύ αυτών των διαφορετικών μέσων ένας διάλογος που με βοηθάει να κατανοώ καλύτερα τις ίδιες μου τις εικόνες. Και φυσικά το σχέδιο όπως και η ποίηση είναι ένας άμεσος τρόπος έκφρασης. Μέσα από τα βίντεο έμαθα να περιμένω. Και τις περισσότερες φορές η υλοποίηση ενός βίντεο έργου είναι μια πολύπλοκη και χρονοβόρα διαδικασία.
Στα περισσότερα βίντεο έργα μου σήμερα συμπεριλαμβάνω ποίηση, είτε δική μου, είτε άλλων ποιητών καθώς και μεταφράσεις μου. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μου στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ παρακολούθησα μαθήματα μετάφρασης, κλασικών σπουδών και λογοτεχνίας. Επίσης πάντα ήθελα να σπουδάσω δημιουργική γραφή και εκπλήρωσα αυτή μου την επιθυμία με τις σπουδές μου στο Emerson College της Βοστόνης. Μετά από αυτές τις εκπληκτικές εμπειρίες κατάλαβα πως η τέχνη και η ποίηση λειτουργούν στη δική μου περίπτωση συνεργατικά, σαν δυο ήλιους που φωτίζουν μαζί τον πλανήτη της δημιουργικής μου έκφρασης.
Το 2012, κέρδισες μία υποτροφία Fulbright για την τέχνη στο Τμήμα Κινηματογράφου και Οπτικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Στη συνέχεια δίδαξες στο Πανεπιστήμιο αυτό. Πώς θα περιέγραφες την εμπειρία σου στο Χάρβαρντ; Ήταν καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία σου;
Η πρόσκλησή μου από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ με τον τίτλο του Visiting Fellow στο Τμήμα Κινηματογράφου και Οπτικών Σπουδών το 2012 ήρθε σε μια εποχή που χρειαζόμουν ζωτικό χώρο και χρόνο για μπορέσω να κατανοήσω με πιο σφαιρικό τρόπο οπτικές του ίδιου μου του έργου και να εξελίξω στοιχεία που είχαν τις ρίζες τους στη θεωρία του κινηματογράφου και στην κινούμενη εικόνα. Παράλληλα, η υποτροφία Fulbright ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να βρεθώ στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ. Δε νομίζω πως θα τα είχα καταφέρει διαφορετικά.
Το Πανεπιστήμιο του Χαρβαρντ, όπως είναι εμπλουτισμένο με τους πόρους της ακαδημαϊκής προσέγγισης, την ακαδημαϊκή κοινότητα και την εξαιρετικά παραγωγική ζώνη κριτικού λόγου μου παρείχε τη δυνατότητα να τραβήξω μια διαχωριστική γραμμή, όπου οι ανησυχίες της τέχνης ξεπερνούν τα σύνορα της οπτικοποίησης.
Παρακολούθησα πολλά μαθήματα, συγκριτικής λογοτεχνίας, ψυχολογίας, κλασικών σπουδών, αρχιτεκτονικής και θεωρίας του κινηματογράφου. Αυτά αναδιαμόρφωσαν την καλλιτεχνική μου σκέψη κι εμπειρία. Παρουσίασα το έργο μου αρκετές φορές στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, σε διαλέξεις, παρουσιάσεις κι εκθέσεις μέχρι που με κάλεσαν να διδάξω ένα υβριδικό μάθημα ως εικαστικός. Η ιδέα μου ήταν να αναπτυχθεί το στοιχείο του διαλόγου μεταξύ των φοιτητών με άξονα την κατανόηση της εικόνας και του λόγου ως αδιαχώριστη ενότητα και μέσα διερεύνησης της ποίησης ως στοιχείο εικαστικής δημιουργίας. Ο σκοπός μου στην εκπαιδευτική διαδικασία ήταν να μεταβολίσω μια απόλυτα ακαδημαϊκή δομή σε μια νέα οπτική ως προς την ελευθερία της έκφρασης ιδεών και της προσωπικής σκέψης. Δεν ήμουν σίγουρη ότι μπορούσα να το πετύχω αυτό και είχα μεγάλη αγωνία. Μέσα από μήνες εξαντλητικού ωραρίου εργασίας κατάφερα να ανακαλύψω μια φόρμα διδασκαλίας που συνδυάζει την ακαδημαϊκή προσέγγιση με την καλλιτεχνική, τη θεωρία με την πράξη. Και ακριβώς μέσα από αυτήν την καινοτόμο προσέγγιση δέχτηκα την πρόσκληση να διδάξω και στο Emerson College της Βοστώνης, το οποίο έχει ένα εξαιρετικό τμήμα Οπτικών Σπουδών και Μίντια. Οι εμπειρίες που είχα μέσα από τη διδακτική καθώς και την καλλιτεχνική μου έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ μου έδειξαν για ακόμα μια φορά πόσο σημαντική είναι η αποδοχή της διαφορετικότητας και ο εποικοδομητικός διάλογος ως προς τη γεφύρωση πολιτισμών και ιδεών.
Υπάρχει κάποια άλλη συνεργασία ή εμπειρία σου που να τη θεωρείς σταθμό στη μέχρι σήμερα πορεία σου και γιατί;
Υπήρξαν πολλοί σταθμοί στην πορεία μου μέχρι τώρα και αυτοί ήταν κυρίως συναντήσεις με ανθρώπους που με τον τρόπο τους μου δίδαξαν νέες μεθόδους προσέγγισης της ζωής και της τέχνης. Ένας από αυτούς ήταν ο συγγραφέας Στρατής Χαβιαράς και η επίσκεψη του στην έκθεση Πολυγλωσσία της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, το 2011, όπου παρουσίαζα το βίντεο έργο μου Blue Screen and the Politics of Loneliness. Αφού ο Στρατής Χαβιαράς παρέμεινε στην αίθουσα για αρκετή ώρα βλέποντας το βίντεό μου με προσέγγισε και είπε: «υπάρχει κάτι θετικό και κάτι αρνητικό σε σχέση με το έργο σου. Το θετικό είναι ότι είναι ένα εξαιρετικό έργο τέχνης. Το αρνητικό είναι ότι το έργο σου θα το καταλάβουν απόλυτα μόνο στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.» Αυτά είπε και χάθηκε στο πλήθος. Μια κουβέντα λοιπόν από ανθρώπους που βλέπουν μπροστά μπορεί να κάνει την ουτοπία πραγματικότητα. Και υπήρξαν αρκετές συναντήσεις με ανθρώπους που με βοήθησαν να εκληφθώ ανυποψίαστες γωνίες της ίδιας μου της δυναμικής. Μερικές από αυτές ήταν με τους: Ulay, Martha Rosler, George Kalogeris, David Ferry, Pablo Medina, Bob Scanlan και Svetlana Boym, μεταξύ άλλων. Τους ευχαριστώ όλους.
Κατάγεσαι από την Αθήνα ενώ σήμερα ζεις μεταξύ Ολλανδίας και Αμερικής. Μεταξύ άλλων, έχεις ζήσει σε Μόναχο, Νέα Υόρκη και Βοστώνη. Πόσο σημαντική είναι η μετακίνηση σε διαφορετικούς τόπους και πόλεις για εσένα;
Θεωρώ πως η μετακίνηση σε διαφορετικούς τόπους και πόλεις είναι ευεργετικής σημασίας. Αυτό γιατί ό,τι είναι δεδομένο σε μια πόλη, σε μια κοινότητα, δεν είναι δεδομένο σε μια άλλη. Έτσι, εάν κανείς επιθυμεί να μη μετακινείται ως τουρίστας αλλά να διεισδύει στην πραγματικότητα ενός άλλου τόπου, μιας άλλης νοοτροπίας, συνήθως καλείται να αναθεωρήσει σχεδόν τα πάντα για τον εαυτό του και την κοινωνία γύρω του. Για εμένα δεν υπάρχει πιο καθοριστικός τρόπος καλλιτεχνικής και προσωπικής εξέλιξης από αυτές τις μεταβάσεις.
Ποιο ελληνικό χαρακτηριστικό έχεις διατηρήσει σε μεγάλο βαθμό αναλλοίωτο;
Την υπομονή και την ενσυναίσθηση.
Σε έχει βοηθήσει το γεγονός ότι είσαι Ελληνίδα στον επαγγελματικό σου χώρο; Αν ναι, πώς;
Η ελληνική γλώσσα είναι ένας θησαυρός εννοιών, φιλοσοφίας και κατανόησης της ανθρώπινης ύπαρξης. Σχεδόν όλοι οι διανοούμενοι που γνώρισα στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ενσωματώνουν το ελληνικό στοιχείο στο έργο τους και στην πρόσληψη του ελληνικού πολιτισμού, από τον Γκρέγκορυ Νάγκυ ως τη Σβετλάνα Μπόυμ. Πολλές φορές η ίδια η γλώσσα οδηγεί τη σκέψη κι εάν προσεγγίσουμε την ελληνικότητα υπό το πρίσμα της γλώσσας τότε το γεγονός ότι είμαι Ελληνίδα ήταν και είναι άκρως βοηθητικό.
Πώς επηρέασε τη δική σου ζωή η πανδημία;
Το μαγικό στοιχείο της μετακίνησης χάνεται σε εποχές όπως η σημερινή με την κρίση της πανδημίας. Από τελετουργικό γίνεται εκτελεστικό. Και ο εγκλεισμός όπως αυτός μιας καραντίνας δεν έχει τον χαρακτήρα της δημιουργικής απομόνωσης η οποία βοηθά στην καλλιτεχνική δημιουργία. Η πανδημία με βρήκε δουλεύοντας στο μοντάζ του έργου The Camp. Η προσπάθειά μου ήταν να μη σταματήσω και να καταφέρω να ολοκληρώσω αυτό το έργο με θετική ενέργεια και σκέψη παρά τις δυσκολίες και τη γενική θλίψη για το θέμα της πανδημίας.
Και ποιο πιστεύεις ότι θα είναι το αποτύπωμα της πανδημίας στον χώρο της σύγχρονης τέχνης;
Κατά τη διάρκεια της διαδικτυακής συμμέτοχης μου στο International Studio & Curatorial Program (ISCP) της Νέας Υόρκης το καλοκαίρι του 2020 είχα πολλές συναντήσεις με σημαντικούς τεχνοκριτικούς και καλλιτέχνες. Η αγωνία όλων μας ήταν και είναι η επιβίωση της σύγχρονης τέχνης εν μέσω πανδημίας. Δεν είμαι πεπεισμένη ότι η ανταλλαγή ιδεών ή και η διδασκαλία μέσω μιας διαδικτυακής πλατφόρμας είναι ο ιδανικός τρόπος επικοινωνίας. Η άμεση ανθρώπινη επαφή και ο διάλογος είναι αναντικατάστατα. Ίσως νέα εργαλεία πρέπει να επινοηθούν για την επίτευξη τέτοιου είδους στόχων επικοινωνίας και σύγχρονης έκφρασης. Ελπίζω πως η πανδημία θα αφήσει το αποτύπωμά της ως μοχλός πίεσης στη βαθύτερη κατανόηση της δημιουργικότητας και της ανάγκης μας για πολιτισμό και σύγχρονη τέχνη, ώστε μετά το πέρας της να εφαρμόσουμε καινούριες τακτικές που να ενδυναμώνουν τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία.
—Evi Kallini
Text by PROTO THEMA on Maria Zervos’s art residency at the ISCP in New York, 2020.
Στη Νέα Υόρκη θα βρεθεί, το καλοκαίρι, η εικαστικός Μαρία Ζερβός εκπροσωπώντας την Ελλάδα. Συγκεκριμένα, η εικαστικός είναι καλεσμένη στο διεθνές πρόγραμμα (art residency) του παγκοσμίου φήμης οργανισμού International Studio & Curatorial Program (ISCP). Εκεί, θα παρουσιάσει ένα καινούριο βίντεο και μια σειρά από σχέδια ακουαρέλας σε χαρτί, εστιάζοντας για μια ακόμη φορά σε θεματικές σχετικά με τον τόπο και την ουτοπία, τη φύση και τον πολιτισμό.
Στο πλαίσιο του ISCP- ένα από τα πιο ολοκληρωμένα προγράμματα εικαστικών τεχνών της Νέας Υόρκης και εκ των μεγαλύτερων στον κόσμο, η Ζερβός τον Ιούλιο και τον Αύγουστο θα εκθέσει το έργο της στο εργαστήρι της με δωρεάν είσοδο για το κοινό, ενώ θα λάβει μέρος σε εκδηλώσεις και διαδικτυακές δράσεις. Στόχος, η ευρύτερη κατανόηση της δουλειάς της, καθώς και ο εποικοδομητικός διάλογος και η ανταλλαγή ιδεών σε διεθνές καλλιτεχνικό επίπεδο.
Τη συμμετοχή της στηρίζει το Ίδρυμα Ιωάννου Φ. Κωστοπούλου, ως μέρος των δράσεων του έτους 2020 για τη διασφάλιση της προβολής της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής δημιουργίας.
—ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ
Text by Athens Voice, on Maria Zervos’s solo show “Olympus” at Ileana Tounta Contemporary Art Center, 2019.
“Τα έργα της Μαρία Ζερβός εξερευνούν εικόνες εμπνευσμένες από την πρόσφατη ανάβαση της εικαστικού στην κορυφή του Ολύμπου. Στην βίντεο-εγκατάσταση Sky & Earth (Olympus) η καλλιτέχνης συνδυάζει στοιχεία από την κινούμενη εικόνα και την performance με αυτά της λυρικής ποίησης και του αρχαίου μύθου, προκειμένου να δημιουργήσει ένα μοναδικό όραμα, τόσο παιχνιδιάρικο όσο και δομικό. Αναπτύσσει έναν κόσμο που αντικατοπτρίζει τον δικό μας όπου η φύση και ο πολιτισμός, η ποίηση και η εικόνα, μπορούν να συμβαδίζουν με έναν σχολιασμό για τα σημερινά κοινωνικοπολιτικά ζητήματα.
Οι πολύχρωμοι ερμηνευτές του βίντεο και οι ακροβάτες στα σχέδια αποτελούν επαναλαμβανόμενα μοτίβα για την εικαστικό, που βρίσκει έμπνευση στην πολυσύνθετη ισορροπία μεταξύ κίνησης και στατικότητας. Η αιώρηση υποβόσκει σε πολλά από τα νέα σχέδια της Ζερβός, ενώ η νέα της βίντεο-εγκατάσταση βασίζεται πιο ξεκάθαρα στην ιδέα της στήριξης. Οι δώδεκα performers στην κορυφή του Ολύμπου σχηματίζουν με τα σώματά τους εικονικές δομές, όπως μία γέφυρα και έναν τοίχο, με σκοπό να δώσουν έμφαση στα ζητήματα της συλλογικότητας, της ισότητας και του φύλου. Η προβολή περιλαμβάνει κείμενο σε διαφορετικές μορφές, συμπεριλαμβανομένης της λυρικής ποίησης, δίνοντας στην εικαστικό την ευκαιρία να πειραματιστεί με ιδέες που πηγάζουν από την αρχαία Ελλάδα. Ταυτόχρονα, η ποικιλομορφία των έργων υπογραμμίζει την ακατάπαυστη ενασχόληση της Μαρίας Ζερβός με την αντιπαράθεση μεταξύ φύσης και πολιτισμού, χρησιμοποιώντας ένα αισθητικό λεξιλόγιο που κυμαίνεται από το προσωπικό στο πολιτικό.”
—Athens Voice